จะไปเที่ยวต้องฉีดวัคซีนไข้เหลืองไหม ไม่ฉีดไปได้ไหม

วัคซีนไข้เหลืองเป็นเรื่องสำคัญและมักทำให้เกิดความสงสัยและมีความสับสนกันในเสมอๆในหมู่นักเดินทางท่องเที่ยวที่จะไปทวีปแอฟริกาหรืออเมริกาใต้ ในบทความนี้จะเล่าหรือตอบคำถามสำคัญๆ เกี่ยวกับวัคซีนนี้ให้ฟังครับ

(ถ้าใครยังไม่เคยอ่านเรื่องเกี่ยวกับไข้เหลืองในบทความ “วัคซีนไข้เหลือง เรื่องจำเป็นก่อนไปแอฟริกา,อเมริกาใต้” ขอแนะนำให้อ่านก่อนครับ จะได้เข้าใจง่ายขึ้น)

1 ก่อนเดินทางจำเป็นต้องฉีดวัคซีนไข้เหลืองหรือไม่

ถ้าตอบอย่างง่ายที่สุดเลยนะครับ ลองไปดูรายชื่อประเทศที่จะไป ว่าอยู่ใน 42 ประเทศ (update ล่าสุด มกราคม 2561) ที่ทางการไทย ประกาศว่าเป็นพื้นที่ระบาดของไข้เหลืองอยู่หรือไม่ ถ้าจะไปในประเทศเหล่านี้ตามรายชื่อด้านล่าง ก็ต้องฉีดวัคซีนครับ 

ทวีปอเมริกาใต้ 13 ประเทศ ได้แก่ บราซิล โบลิเวีย โคลอมเบีย เอกวาดอร์ กายอานา เกียนาฝรั่งเศส ปานามา เปรู เวเนซูเอลา ซูรินาเม ตรินิแดดแอนโตเบโก อาร์เจนตินา ปารากวัย

ทวีปแอฟริกา 29 ประเทศ ได้แก่ แองโกล่า เบนิน บูร์กินาฟาโซ บุรุนดี แคเมอรูน สาธารณรัฐแอฟริกากลาง คองโก โกตดิวัวร์ เอธิโอเปีย แกมเบีย กาบอง กานา กีนี กินีบิสเซา อิเควทอเรียลกินี เคนยา ไลบีเรีย มาลี มอริเตเนีย เซเนกัล  เซียร์ราลีโอน ซูดาน เซาท์ซูดาน ชาด โตโก ยูกันดา  ซาอีร์ ไนเจอร์และไนจีเรีย

2 ถ้าต้องต่อ/เปลี่ยนเครื่องบินในประเทศเหล่านี้จำเป็นต้องฉีดวัคซีนหรือไม่

ตอบอย่างง่ายๆ คือ “ต้องครับ”  

ประเด็นนี้มักจะเป็นปัญหาสำหรับ นักท่องเที่ยวที่เดินทางไปยังประเทศแอฟริกาใต้ ซึ่งถ้าดูจากแผนที่ไข้เหลืองด้านล่าง จะเห็นครับว่าแอฟริกาใต้ไม่มีไข้เหลือง ไม่ใช่แหล่งระบาด ในแผนที่แทบจะไม่เห็นประเทศแอฟริกาใต้ด้วยซ้ำ เพราะอยู่ส่วนใต้มากของทวีปแอฟริกา ใต้กว่าบอสวานา และซิมบับเว

แต่ปัญหาคือ ปัจจุบันเราไม่มีสายการบินที่บินตรงจากกรุงเทพไปแอฟริกาใต้ ต้องต่อเครื่อง ดังนั้นถ้านักท่องเที่ยวเลือกสายการบินที่ต้องเปลี่ยนเครื่องในทวีปแอฟริกา เช่น Kenya Airways หรือ Ethiopian airline ทั้ง 2 สายการบินนี้จะบินจากกรุงเทพฯ ไปเปลี่ยนเครื่องที่เมือง Nairobi และ Addis Ababa ตามลำดับ ซึ่งทั้ง 2 ประเทศเป็นดินแดนไข้เหลือง จำเป็นต้องฉีดวัคซีน เพราะอาจถูกตรวจได้

ตรงนี้จะยุ่งนิดหนึ่งครับ เพราะแต่ละประเทศมีกฎไม่เหมือนกัน เช่นประเทศ South Africa ถือว่า ถ้าบินและ transit ในประเทศไข้เหลืองไม่เกิน 12 ชั่วโมงไม่เป็นไร แปลว่า สมมุติว่าเรานั่ง Kenya Airways จาก กรุงเทพ ไป Cape Town หรือ Johannesburg โดยต้องแวะเปลี่ยนเครื่องที่ Nairobi แค่ 3-4 ชั่วโมง อยู่แค่ในสนามบินก็ไม่เป็นไร ไม่น่ามีปัญหากับตม.เวลาเราเข้าเมืองที่ South Africa  เพราะเราหยุดที่ดินแดนไข้เหลืองน้อยกว่า 12 ชั่วโมง อย่างไรก็ตาม ถ้าเกิดเหตุการณ์ทำให้เราตกเครื่อง ต้องอยู่ Nairobi airport นานกว่านั้นอาจจะมีปัญหา

นอกจากนี้กฎที่ว่า อยู่ในสนามบินน้อยกว่า 12 ชั่วโมงไม่เป็นไร ก็ไม่ได้ใช้ในทุกประเทศหรือทุกสายการบิน อย่างบางประเทศถือตัวเลข 6 ชั่วโมง 8 ชั่วโมงบ้าง ซึ่งไม่เหมือนกัน แม้แต่ประเทศไทยเองเราไม่ได้มีตัวเลขดังกล่าวนะครับ แปลว่า ถ้าผู้โดยสารมีการ transit เปลี่ยนเครื่องในดินแดนไข้เหลืองตามประกาศของกระทรวงสาธารณสุข ไม่ว่าจะนานกี่ชั่วโมงก็ตาม ถือว่าเข้าข่ายจำเป็นต้องมีหนังสือรับรองการฉีดวัคซีนไข้เหลืองถึงจะอนุญาตให้เข้าประเทศไทยได้ การที่เราออกกฎเช่นนี้ เพื่อป้องกันและควบคุมโรคไข้เหลืองไม่ให้เข้ามาระบาดในประเทศไทย 

ดังนั้นสำหรับคนที่จะไปเที่ยวประเทศแอฟริกาใต้ ถ้าไม่อยากต้องฉีดวัคซีนไข้เหลือง ควรจะเลือกสายการบินที่ไม่ต้อง transit ในทวีปแอฟริกาครับ เช่น Singapore airline, Emirates airline, Qatar airways ฯลฯ

3 ทำไมข้อมูลเรื่องไข้เหลืองว่าต้องฉีดหรือไม่ถึงไม่ตรงกัน บางที่บอกว่าต้องฉีด บางที่บอกว่าไม่ต้องก็ได้

ตรงนี้ก็ยุ่งครับ อธิบายให้เข้าใจสั้นๆก็ยากด้วย ลองดูรายชื่อประเทศ ในข้อ 1 ประเทศเหล่านี้เป็นประเทศที่ “ทางการไทย” ประกาศว่าเป็นดินแดนไข้เหลือง ซึ่งรายชื่อประเทศที่เราประกาศนี้เป็นไปตามประกาศขององค์การอนามัยโลก แต่ไม่ได้แปลว่าทางการของทุกประเทศจะถืออรายชื่อประเทศเหมือนกัน เนื่องจากแต่ละประเทศสามารถออกกฎของเขาเอง

ลองดูประเทศแทนซาเนียก็ได้ครับ ถ้าดูแผนที่ในข้อ2 จะเห็นว่าประเทศแทนซาเนียเป็นสีเขียวแก่ แสดงว่ามีความเสี่ยงต่อการติดน้อย (ไม่ได้แปลว่าไม่มีความเสี่ยงนะครับ) ทางUS CDC (ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคติดต่อของสหรัฐอเมริกา) เจ้าของแผนที่เลยบอกว่า vaccine generally not recommended แต่ทางการบางประเทศ อาจถือว่ามีความเสี่ยง ต้องมีสมุดเล่มเหลืองถ้าเดินทางมาจากประเทศแทนซาเนีย ดังนั้นต้องดูและพิจารณาดูดีๆครับ

ข้อมูลอีกอย่างที่มักจะสับสนและก่อให้เกิดความเข้าใจผิด คือข้อมูลจากทัวร์หรือแม้แต่สถานทูต บอกว่าไม่มีการตรวจสมุดเล่มเหลืองแล้ว ตรงนี้ก็ต้องระวังนะครับ การที่ปลายทางไม่ตรวจสมุดเล่มเหลือง ไม่ได้แปลว่าประเทศเขาไม่มีไข้เหลือง แค่เขายกเลิกการตรวจเท่านั้นเอง เราในฐานะของผู้เดินทางท่องเที่ยว เราก็ต้องรู้เอง ยกตัวอย่างครับ ปัจจุบันคนเดินทางเข้าประเทศเคนยา ไปเที่ยวซาฟารี ตม.เคนยาอาจจะไม่ขอดูสมุดเล่มเหลืองก็ได้ ไม่ได้แปลว่าเคนยาไม่มีไข้เหลือง เพียงแต่เขาไม่ตรวจเท่านั้นเอง แต่ในกรณีนี้จำเป็นต้องฉีดวัคซีนไข้เหลืองครับเพราะถ้าเข้าไปโดยไม่ได้ฉีดวัคซีนไว้ก่อน อาจจะติดโรคและโรครุนแรงถึงเสียชีวิตได้

4. ไปเที่ยวบราซิล เฉพาะเมืองที่ไม่มีไข้เหลือง เช่น Rio de Janeiro จำเป็นต้องฉีดวัคซีนไข้เหลืองไหม

คำตอบแบบสั้นๆ คือ “ต้องฉีดครับ” แต่แนะนำให้อ่านบทความนี้ครับจะได้เข้าใจมากขึ้น ไปบราซิล เปรูต้องฉีดวัคซีนไข้เหลืองไหม

5. ถ้าไม่ฉีดวัคซีนไข้เหลือง จะเดินทางไปได้ไหม

ตอบแบบสั้นๆคือ “ไม่ได้ครับ” ถ้าจะเดินทางเข้าประเทศเสี่ยง จำเป็นต้องฉีดวัคซีน และถือสมุดรับรองการฉีดวัคซีนไปด้วยเสมอ เพราะโรคไข้เหลืองเป็นโรคที่อยู่ในการควบคุมของกฎหมายระหว่างประเทศ และแต่ละประเทศหรือแม้แต่สายการบินต่างๆสามารถออกกฏของตัวเองในการควบคุมดูแลเรื่องนี้ ซึ่งมีความเข้มงวดแตกต่างกันไป

• บางประเทศจำเป็นต้องยื่นสมุดเล่มเหลืองรับรองการฉีดวัคซีนไข้เหลืองตอนขอทำวีซ่าด้วยซ้ำแปลว่า ถ้าไม่ได้ฉีดไข้เหลือง เขาก็ไม่ออกวีซ่า ก็เข้าประเทศเขาไม่ได้
• บางสายการบินจะตรวจสมุดเล่มเหลืองก่อนขึ้นเครื่อง ถ้าไม่มีสมุดก็ขึ้นเครื่องไม่ได้
• บางประเทศจะตรวจที่ตม.ก่อนเข้าประเทศ ถ้าไม่ได้ฉีดไป อาจถูกปฏิเสธไม่ให้เข้าประเทศ อาจถูกส่งกลับ หรือถูกฉีดวัคซีนที่หน้าด่านตม.ก็มี (ซึ่งฉีดไปตอนนั้นก็ป้องกันโรคไม่ได้ เพราะภูมิคุ้มกันยังไม่ขึ้น ถึงเขาปล่อยให้เข้าไปได้ ก็อันตรายมาก)
• สมมุติว่าเราผ่านตม.เข้าไปได้ ระหว่างเดินทางกลับหรือเดินทางท่องเที่ยวต่อ ประเทศที่เราเดินทางผ่านอาจจะขอตรวจสมุดเล่มเหลืองได้ หรือ
• แม้แต่กลับมาถึงประเทศไทยแล้ว ด่านควบคุมโรคติดต่อระหว่างประเทศ ที่อยู่ที่สนามบินสามารถขอดูสมุดรับรองการฉีดวัคซีนได้ ถ้าไม่ได้ฉีดอาจถูกกักตัว หรือถูกปฏิเสธไม่ให้เข้าประเทศไทยได้

จะเห็นว่า ถ้าเราจำเป็นต้องเดินทางไปยังดินแดนไข้เหลือง ต้องงฉีดวัคซีนและถือสมุดเล่มเหลืองไปครับ ในความเป็นจริง เป็นไปได้ครับ ที่ใครสักคนอาจจะเคยเดินทางไปประเทศที่เป็นดินแดนไข้เหลืองแล้วผ่านด่านทุกๆด่าน ไม่มีใครขอตรวจเลย แต่อย่าลืมครับการผ่านด่านเข้าไปได้ก็เรื่องหนึ่ง ไม่ได้เป็นสิ่งที่ดีหรือควรทำ เพราะแม้ว่าจะเข้าผ่านไปได้ แต่ถ้าเข้าไปทั้งๆที่ร่างกายยังไม่มีภูมิคุ้มกันจะอันตรายมากถ้าติดและเป็นไข้เหลืองขึ้นมา เพราะโรคนี้ไม่มียารักษาและอัตราตายสูงมาก มากกว่า 50% จะเสียชีวิต ดังนั้นจะต้องฉีดวัคซีนก่อนไปพื้นที่เสี่ยงเสมอ

6. ฉีดวัคซีนไข้เหลืองแล้วมีความจำเป็นต้องรีบเดินทาง ไม่ถึง 10 วันจะเดินทางได้ไหม

ตอบแบบสั้นๆคือ “ไม่ได้ครับ” เนื่องจากหลังฉีดวัคซีนไข้เหลือง จะมีการออกสมุดรับรองการฉีดวัคซีนให้ และในสมุดจะบันทึกชัดเจนครับว่า วัคซีนจะมีผลเมื่อไร  ซึ่งตามกฎหมายและกฎอนามัยระหว่างประเทศคือ ต้อง 10 วัน ถ้าไปก่อนหน้านั้น สมุดยังไม่มีผลบังคับใช้ ยังไม่ Valid ยังไม่สามารถเดินทางได้ เวลาจะขึ้นเครื่องบิน ผ่านตม.อาจจะมีปัญหาได้

นอกจากนี้ ระยะเวลา 10 วันที่กฎหมายกำหนด ยังเป็นเวลาที่รอให้ร่างกายสร้างภูมิคุ้มกันด้วย แปลว่า ถ้าเราฉีดวัคซีนวันนี้ และเดินทางพรุ่งนี้เลย สมมุติ แม้ว่าจะเดินทางเข้าไปได้ไม่ถูกตรวจ ไม่มีใครขอดูสมุดเลย แต่ร่างกายเรายังไม่มีภูมิคุ้มกันโรค ดังนั้นจะมีความเสี่ยงสูง ถ้าถูกยุงกัดและบังเอิญเป็นยุงที่มีเชื้อ และเป็นไข้เหลืองขึ้นมา จะเป็นเรื่องใหญ่ เพราะโรคนี้อันตรายและรุนแรงมาก

ดังนั้น ถ้ารู้ว่าจะต้องไปประเทศที่มีไข้เหลือง ต้องรีบมาฉีดวัคซีนตั้งแต่เนิ่นๆดีกว่าครับ 

อ่านเรื่องน่ารู้ต่างๆเกี่ยวกับ วัคซีนไข้เหลือง

• วัคซีนไข้เหลือง (Yellow fever vaccine) เรื่องจำเป็นก่อนไปแอฟริกา,อเมริกาใต้
• ขั้นตอน ข้อห้ามและข้อควรระวังในการฉีดวัคซีนไข้เหลือง
• สมุดรับรองการฉีดวัคซีนไข้เหลือง
• ไปบราซิล เปรูต้องฉีดวัคซีนไข้เหลืองไหม
• สถานที่ฉีดวัคซีนไข้เหลือง