Altitude Sickness #3 เรื่องน่ารู้เกี่ยวกับยา Diamox (Acetazolamide)

ในแต่ละวันที่คลินิกนักท่องเที่ยว (Travel Clinic) โรงพยาบาลเวชศาสตร์เขตร้อน จะมีนักท่องเที่ยวเข้ามาปรึกษาก่อนการเดินทางไปที่สูงมากขึ้น ซึ่งหลายคนเข้ามาถามว่าจะต้องกินยาแก้แพ้ความสูงไหม กิน Diamox ดีไหม ถ้ากินต้องกินอย่างไร ผลข้างเคียงเยอะไหม และจะหาซื้อยาได้ที่ไหน คำถามเหล่านี้เป็นคำถามที่พบบ่อยมากครับ ซึ่งการตอบคำถามและการแนะนำเรื่องยานี้ไม่ใช่ของง่ายเลย เพราะนักท่องเที่ยวส่วนหนึ่งยังมีความเข้าใจผิดอยู่ และการใช้ยานี้ต้องใช้ด้วยความระมัดระวัง

เราลองมาดูคำถามคำตอบกันทีละประเด็นครับ

1. จะไปเที่ยวที่สูงต้องกิน Diamox ไหม

คำถามนี้ดูเหมือนง่าย แต่แพทย์จะไม่สามารถตอบได้ทันทีว่า ต้องกินหรือไม่ต้องกินยา แพทย์ต้องถามหลายๆอย่างครับ อย่างแรกเลย คือจะไปที่ไหน มีเหมือนกันครับ บางคนมาขอเพราะว่าจะไปดอยอินทนนท์ ซึ่งสูงเพียง 2,300 เมตร ในกรณีนี้ไม่ต้องกินยา เพราะร่างกายมักจะปรับตัวได้  แต่ถ้าจะไปสูงกว่านั้น ไปเปรู เมืองคุซโก ไปเมืองลาซา หรือไปเลห์ ก็เป็นอีกเรื่องหนึ่งอาจต้องใช้ยา อย่างไรก็ตามแพทย์ต้องถามข้อมูลอีกมากไม่ว่าจะเป็น ไปอย่างไร ไปทางไหน ใช้เวลาเท่าไร คืนแรกนอนที่ไหน เคยไปที่สูงมาก่อนไหม มีโรคประจำตัวไหม ฯลฯ ข้อมูลเหล่านี้เป็นข้อมูลสำคัญที่แพทย์จะพิจารณาว่าน่าจะกินยาหรือไม่  

หมายเหตุ ใครยังไม่เคยอ่าน 2 บทความนี้ แนะนำให้อ่านก่อนครับ จะได้เข้าใจมากขึ้น ก่อนจะมาว่ากันต่อเรื่องยา 

• Altitude sickness #1 โรคที่ควรระวังในการเที่ยวที่สูง
• Altitude sickness #2 อาการของ altitude sickness และแนวทางป้องกัน

2. ยา Diamox คือยาอะไร

ยา Diamox หรือชื่อสามัญคือ Acetazolamide เป็นยาที่ไม่ได้มีใช้ทั่วไป แต่เป็นยาที่มีประโยชน์ในการรักษาหลายอย่าง เช่น มีฤทธิ์ขับปัสสาวะ สามารถลดความดันตา ใช้รักษาโรคต้อหิน และสามารถใช้ป้องกันรวมถึงรักษาภาวะ Acute mountain sickness ได้ จะเห็นว่ายานี้มีฤทธิ์หลายๆอย่าง การใช้ยานี้เพื่อหวังผลแต่ละอย่าง จะใช้ขนาดยาที่ต่างกัน บางโรคบางภาวะจำเป็นต้องกินในขนาดที่สูง แต่ถ้าใช้ในการป้องกัน high altitude sickness แพทย์จะแนะนำให้กินในขนาดที่ต่ำกว่า 

3. ทำไม Diamox ถึงสามารถป้องกันภาวะ high altitude sickness ได้

อาการแพ้ที่สูงเกิดจากการที่ร่างกายไม่คุ้นเคย และปรับตัวไม่ทัน เนื่องจากขึ่นไปอยู่ในพื้นที่สูงมีออกซิเจนในบรรยากาศต่ำ ซึ่งกลไกอย่างหนึ่งของร่างกายในการช่วยเพิ่มออกซิเจนคือ การหายใจให้เร็วขึ้น ทำให้ได้ออกซิเจนมากขึ้น การกินยา diamox จะทำให้ร่างกายหายใจเร็วขึ้น จากหลายกลไกครับ ไม่ว่าจะเป็นการกระตุ้นการหายใจโดยตรง และการทำให้เลือดมีภาวะเป็นกรดมากขึ้น ร่างกายจะได้หายใจเร็วขึ้นเพื่อขับกรดออกไป ซึ่งกลไกการออกฤทธิ์ของยาจริงๆซับซ้อนและยุ่งยากกว่านั้นมากครับ แต่จะไม่ขอลงรายละเอียดในที่นี้

4. ยา Diamox สามารถป้องกันอาการแพ้ที่สูงได้จริงไหม

ถ้าตอบสั้นๆคือ จริงครับ มีหลักฐานทางการแพทย์ และงานวิจัยมากมายยืนยันว่า ยา Diamox สามารถช่วยป้องกันอาการจากการแพ้ที่สูงได้ และยังสามารถช่วยย่นระยะเวลาในการปรับตัว (Acclimatization) เมื่อขึ้นสู่ที่สูงได้ อย่างไรก็ตาม Diamox ไม่ใช่ยาที่กินแล้วจะป้องกันอาการได้ 100 % หรือกินแล้วจะทำให้ขึ้นที่สูงได้เร็วขึ้น โดยไม่ต้องพัก นอกจากนี้ยา Diamox ยังไม่สามารถใช้รักษาอาการแพ้ที่สูงอย่างรุนแรงได้ ในกรณีดังกล่าว จำเป็นต้องใช้ยาอื่น เช่น dexamathasone หรือ nifedipine ซึงควรจะอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์

มาชูปิกชู หนึ่งในสถานที่ท่องเที่ยวที่อยู่ในพื้นที่สูง

5. ใครไม่ควรกินยา diamox และผลข้างเคียงที่พบบ่อยของยาคืออะไร 

ผู้ที่มีประวัติแพ้ยา ในกลุ่ม Sulfa รวมถึงยาปฏิชีวนะกลุ่ม Bactrim ไม่ควรกินยาโดยเฉพาะอย่างยิ่งถ้ามีอาการแพ้ยาอย่างรุนแรง นอกจากนี้ในผู้มี โรคประจำตัว เช่นโรคหัวใจ โรคปอด โรคไต ควรปรึกษาแพทย์ก่อนเสมอ เพราะอาจมีปัญหาเวลาเดินทางขึ้นที่สูงรวมถึงมีปัญหาในการใช้ยาได้

ผลข้างเคียงที่พบได้บ่อยในการกินยา คือ

• อาการชาหรือรู้สึกเป็นเหน็บที่ปลายมือปลายเท้า อาการนี้มักจะไม่รุนแรงและหายเองได้ เมื่อหยุดยาแล้ว
• การรับรสที่ลิ้นจะแปลกไป โดยรู้สึกแปร่งๆเวลาดื่มน้ำอัดลม (Metallic taste) อาการนี้พบได้บ่อย แต่ไม่รุนแรงและหายเองได้
• ปัสสาวะบ่อย เนื่องจากยา diamox มีฤทธิ์ในการขับปัสสาวะ ทำให้บางคนมีอาการปัสสาวะบ่อยขึ้นเวลากินยา ควรดื่มน้ำให้เพียงพอ
• ผื่นขึ้น ลมพิษ แน่นหน้าอก เหล่านี้เป็นอาการของการแพ้ยา ควรหยุดยา

6. ซื้อยา diamox กินเองได้ไหม

ไม่แนะนำให้ซื้อยากินเองครับ ควรจะพบแพทย์เพื่อขอคำปรึกษาจะดีกว่า ซึ่งแพทย์จะพิจารณารายละเอียดการเดินทาง ประวัติสุขภาพ และประวัติแพ้ยา ก่อนจะพิจารณาสั่งยาให้ตามความเหมาะสม และให้คำแนะนำที่ถูกต้องครับ เพราะไม่ใช่ทุกคนจะกินยานี้ได้ และยานี้ยังมีข้อห้ามและข้อควรระวังบางอย่าง 

การหาซื้อยากินเอง ถามวิธีการกินยาจากเพื่อนๆ หรือหาข้อมูลเองทาง Internet ต้องระมัดระวังครับ ไม่ควรทำเช่นนั้น เพราะข้อมูลที่ได้มา อาจไม่ถูกต้องและเกิดความเข้าใจผิดที่พบบ่อย ควรปรึกษาแพทย์จะเหมาะสมกว่า 

ต่อไปนี้เป็นข้อควรรู้ทั่วไปเกี่ยวกับการใช้ยา

• ถ้าจะใช้ยานี้เพื่อป้องกันอาการแพ้ที่สูง ต้องกินยาล่วงหน้าก่อนขึ้นที่สูงประมาณ 24-48 ชั่วโมง และกินจนกระทั่งถึงจุดที่สูงที่สุด และกินต่อสัก 1-2 วัน แพทย์จะต้องดูแผนการเดินทางอย่างละเอียด และจะให้คำแนะนำได้ว่า เริ่มกินยาวันนี้ ตรงนี้ และหยุดยาเมื่อขึ้นไปถึงตรงนี้ ณ.วันนี้ ซึ่งคำแนะนำในแต่ละคน แต่ละการเดินทางจะไม่เหมือนกัน
• การเริ่มกินยาเมื่อขึ้นไปสู่ที่สูงแล้ว อาจช่วยลดอาการ แต่จะไม่มีประสิทธิภาพในการป้องกันอาการแพ้ความสูง
• การกินยา diamox เพื่อป้องกันอาการแพ้ความสูง ใช้ขนาดต่ำครับ โดยทั่วไปจะให้ขนาด 125 มิลลิกรัม วันละ 2 ครั้ง ถ้ากินเม็ดขนาด 250 มิลลิกรัม ให้กินแค่ครึ่งเม็ดวันละ 2 ครั้งก็พอ
• การไปซื้อยากินเอง ทำให้เกิดความเข้าใจผิดกันมาก เนื่องจากยา diamox มีหลายคุณสมบัติ และใช้รักษาในหลายโรค  แต่ละโรคใช้ขนาดยาไม่เท่ากัน นอกจากนี้เม็ดยายังมีหลายขนาด มีทั้ง 125 mg, 250mg หรือแม้แต่ 500 mg ทำความสับสนได้มาก เช่น บางคนไปซื้อยาที่ร้านขายยาเอง บอกว่าซื้อ diamox อาจได้ยาในขนาดการรักษาโรคต้อหิน  ซึ่งเป็นขนาดสูง กินวันละ 3 ครั้ง ทำให้เกิดผลข้างเคียงได้มากขึ้น ดังนั้นควรศึกษาข้อมูลให้ดี และพบแพทย์เพื่อรับยาจะดีกว่า
• ถ้ามีอาการแพ้ความสูงแม้ว่าจะกินยา diamox หรือไม่ก็ตาม ควรระมัดระวัง และสังเกตุอาการตนเองและเพื่อนร่วมเดินทางเสมอ ถ้าเป็นแค่ Acute mountain sickness มีอาการไม่มาก เช่น ปวดศีรษะ มึนงง สามารถกินยา paracetamol เพื่อบรรเทาอาการได้ และควรพัก ร่างกายจะค่อยๆปรับตัวได้เอง แต่ถ้ามีอาการรุนแรง เช่น เหนื่อยมาก ไอ สับสน ปวดศีรษะ มึนงงมาก ต้องรีบลงสู่พื้นที่ที่ต่ำกว่า และไปสถานพยาบาลที่ใกล้ที่สุดทันที